EEN OMSLAG IN HET MOBILITEITSBELEID

Het huidig mobiliteits- en infrastructuurbeleid vertrekt nog steeds vanuit een autogerichte focus. Daardoor wordt er te weinig werk gemaakt van goede alternatieven, waardoor de modal shift niet op gang komt. Er is een omslag in het mobiliteitsbeleid nodig. Door de prioriteit te verleggen naar de duurzame alternatieven, wordt de modal shift gestimuleerd. Dit creëert een opwaarts effect voor het openbaar vervoer en de fiets.

ACTORENVELD BETREKKEN

Een complex en omvattend project als Regionet vereist een systemische verandering van onze mobiliteit en de manier waarop we onze ruimte organiseren en gebruiken. Dit is niet mogelijk zonder een actieve bijdrage van een groot aantal stakeholders uit de “maatschappelijke vijfhoek”: de overheden, de bevolking, de kennissector, de economische en financiële sector. We moeten het hele actorenveld betrekken: elk van de stakeholders vindt een meerwaarde en heeft een rol in het project Regionet.

REGIONET ALS DEEL VAN EEN GEÏNTEGREERD BELEID

Het is essentieel om het ruimtelijk beleid aan het mobiliteitsbeleid te koppelen en in beide gelijktijdig een omslag te forceren. Het mobiliteitsbeleid is een essentiële hefboom voor een sturend ruimtelijk beleid. Omgekeerd vormt het ruimtelijk beleid een cruciale succesfactor voor het mobiliteitsbeleid.

Regionet zal deel moeten vormen van een omvattender, geïntegreerd beleid. De koppeling tussen het ruimtelijk en het mobiliteitsbeleid is nodig, maar onvoldoende. Er is ook afstemming nodig met andere beleidsdomeinen: economie, wonen, zorg, open ruimte, klimaat, … Daarnaast zijn er ook nog bestuurlijke obstakels weg te werken: de organisatie van het lokaal beleidsniveau (dat onvoldoende gericht is op intergemeentelijke samenwerking en te weinig gericht op lange termijn), de bestuurlijke samenwerking op regionaal niveau (essentieel voor “gedeelde” projecten zoals Regionet), de financiering van de overheden (die momenteel zorgt dat gemeenten vasthouden aan een niet duurzaam ruimtelijk beleid), de fiscaliteit (met o.a. de subsidiëring van de salariswagens), …

HEFBOOMPROJECT VOOR REGIONET

De structurele modal shift naar duurzame modi vereist belangrijke investeringen in de multimodale infrastructuur. Om als hefboom voor een sturende ruimtelijke ordening te kunnen dienen, moeten deze investeringen op vrij korte termijn gebeuren. Zo niet blijft de periferisering aanhouden en wordt een omslag richting duurzame mobiliteit definitief onmogelijk. Het hefboomproject voor Regionet omvat de cruciale infrastructurele investeringen die nodig zijn om de modal shift te forceren. Het totale hefboomproject heeft een realisatiekost van ca. 500 miljoen euro (prijsniveau 2017; 650 miljoen inclusief studie, projectmanagement en BTW). Deze investeringen kunnen gedeeltelijk worden gerecupereerd door gebiedsontwikkelingen rondom de HOV-haltes. Deze kostprijs is in absolute cijfers zeer hoog, maar in vergelijking met de maatschappelijke kost van de automobiliteit (infrastructuur, fiscale stimuli, milieu- en gezondheidskosten, …) is deze kostprijs relatief beperkt.

VERHANDELBARE ONTWIKKELINGSRECHTEN

De beoogde ruimtelijke sturing richting levendige kernen vergt het wegwerken van het overaanbod aan slecht gelegen bouwmogelijkheden.Een systeem van “verhandelbare ontwikkelingsrechten” kan worden geïnstalleerd. Het principe hierachter is dat het bouwrecht afsplitsbaar is van het eigendomsrecht en kan worden verhandeld. De overheid duidt zendende locaties (sending sites) en ontvangende locaties (receiving sites) aan. In de eerste wordt een bouwbeperking opgelegd, met de mogelijkheid om actuele bouwrechten te verkopen. In de tweede kunnen bijkomende bouwmogelijkheden worden toegestaan, mits de verwerving van bouwrechten. Het systeem van verhandelbare ontwikkelingsrechten introduceert in essentie een baatafroming in de ontvangende gebieden, waarbij de meerwaarden uit hogere bouwdichtheden worden ingezet als compensatie voor eigenaars in sending sites. De baatafroming kan ook worden ingezet om de HOV-infrastructuur te helpen cofinancieren. Essentieel is de afbakening van zendende en ontvangende gebieden, gekoppeld aan de gebiedsgerichte bepaling van trendmatige ontwikkelingsmogelijkheden. Dit is immers het referentiepunt voor de aan- of verkoop van verhandelbare ontwikkelingsrechten. Het is ook aangewezen om een publieke VOR-bank te installeren, die de aan- en verkoop van ontwikkelingsrechten structureert en die daarmee een impact uitoefent op de prijsvorming.

STRATEGISCHE INSTRUMENTEN VOOR RUIMTELIJK BELEID

Omdat het aanbod aan verhandelbare ontwikkelingsrechten veel groter zal zijn dan de vraag, volstaat een VOR-systeem geenszins om het overaanbod aan slecht gelegen bouwgronden weg te werken. Er is een heel pallet aan ruimtelijke beleidsinstrumenten nodig.

Voorafgaand zal maximaal moeten worden ingezet op het compensatieloos beperken of schrappen van bouwmogelijkheden via ruimtelijke uitvoeringsplannen en verordeningen. Ook een stringent vergunningenbeleid zal bijdragen tot de omslag in het ruimtelijk beleid. Een actief grondbeleid en publieke gebiedsontwikkeling zijn sterke instrumenten in functie van de verdichting rondom haltes. Regionet kan als “complex project” worden opgevat, wat de juridische onderbouwing en de gestructureerde aanpak sterk ten goede komt.

REGIONALE SAMENWERKING

Regionet is een bij uitstek regionaal project, dat appelleert aan de bevoegdheden van verschillende beleidsniveaus. De omvang en de complexiteit van het project gaan bovendien de mogelijkheden van deze afzonderlijke besturen ver te boven. Er zal een doorgedreven vorm van projectmatige regionale samenwerking nodig zijn, waarbij de betrokken besturen samen beleid voeren. Dit kan ondersteund worden door een aangepast operationeel kader, met onder meer een gemeenschappelijke planningscel, een grondbank, een infrastructuurmaatschappij en een ontwikkelingsmaatschappij.